Η Ιστορική Ενότητα της Αργιθέας μέσα από τις Αρχαιότητες και τα Βυζαντινά Μνημεία

Πληροφορίες: Δημοσιεύθηκε : 02 Απριλίου 2013; Δημιουργήθηκε : 02 Απριλίου 2013; Τελευταία ενημέρωση : 29 Ιανουαρίου 2025

Την Τρίτη 26 Μαρτίου 2013 πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα εκδήλωση που διοργάνωσε ο Σύλλογος Αργιθεατών ν. Λάρισας "Ο Άγιος Νικόλαος" με θέμα: "Η Ιστορική Ενότητα της Αργιθέας μέσα από τις Αρχαιότητες και τα Βυζαντινά Μνημεία", στο Χατζηγιάννειο Δημοτικό Πνευματικό Κέντρο Λάρισας.

Την εκδήλωση άνοιξε η πρόεδρος του συλλόγου Αργιθεατών κ. Νανά Μαυραντζά και προλόγισε ο κ.Τουφεξής Γεώργιος, αρχαιολόγος και αναπληρωτής προϊστάμενος της ΙΕ΄ Ε.Π.Κ.Α. Τη συζήτηση συντόνισε ο δημοσιογράφος Γιάννης Σούλας.

Εισηγήσεις:

1) "Αργιθέα - Αθαμανία: Προϊστορικές και Κλασσικές Αρχαιότητες"
κ. Λεωνίδας Π. Χατζηαγγελάκης, Αρχαιολόγος - Επίτιμος Διευθυντής ΑΔ΄ Ε.Π.Κ.Α.

2) "Τα Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά Μνημεία της Αργιθέας"
κ. Σπυρίδωνας Κουγιουμτζόγλου, Αρχαιολόγος 19η Ε.Β.Α.

Στο φουαγιέ ταυτόχρονα έλαβε χώρα έκθεση φωτογραφιών των ευρημάτων της Κλασσικής Περιόδου. Το υλικό παραχωρήθηκε από το αρχείο του Συλλόγου Αργιθεατών ν. Μαγνησίας

Χαιρετισμός της Προέδρου του Συλλόγου Αργιθεατών ν. Λάρισας

Μία όμορφη και απόκρημνη περιοχή της Θεσσαλίας, η περιοχή της Αργιθέας, ένα σταυροδρόμι μεταξύ Ευρυτανίας, Ηπείρου και Θεσσαλίας. Ένας άγνωστος προορισμός που κρατά ακόμη βαθιά ριζωμένη την παράδοση και την άγρια ομορφιά της ελληνικής φύσης, με πλούσια ιστορική διαδρομή, με πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα και βυζαντινά μνημεία.

Σήμερα, είμαστε εδώ να την γνωρίσουμε μέσα από την ιστορία της, από ανθρώπους - επιστήμονες που αποδεικνύουν την Ιστορική Ενότητα της περιοχής της Αργιθέας και ενισχύουν την προσπάθεια η Ενιαία Αργιθέα να παραμείνει ενιαία.

Πολλές φορές τίθεται σε εμάς τους Αργιθεάτες η εξής ερώτηση: ποιοι είστε εσείς; Και μέσα από το ερώτημα αυτό, γεννήθηκε η σημερινή εκδήλωση προκειμένου να δώσουμε μία ιστορικά τεκμηριωμένη απάντηση.

Ένα όμορφο ταξίδι για την ανάδειξη μίας περιοχής της Περιφέρειας Θεσσαλίας άγνωστης στο ευρύ κοινό, πολύ γνωστής όμως από τον 4^ο αι. π. Χ.

Νανά Μαυραντζά

Πρόεδρος Συλλόγου Αργιθεατών ν. Λάρισας «Ο Άγιος Νικόλαος»

ΑΘΑΜΑΝΙΑ - ΑΡΓΙΘΕΑ

Από τον Λεωνίδα Π. Χατζηαγγελάκη

Ιστορικά στοιχεία - Ανασκαφικές Μαρτυρίες

Η Θέση

Η Αθαμανία, αποτελεί το μεγάλο ορεινό τμήμα της κεντρικής Πίνδου, μεταξύ των περιφερειών της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Αιτωλίας. Διαρρέεται από τον αρχαίο ποταμό Ίναχο, τον σημερινό Αχελώο - Ασπροπόταμο.

Τα κύρια χαρακτηριστικά του τοπίου της χώρας των Αθαμάνων είναι οι μεγάλοι ορεινοί όγκοι με τις γυμνές κορυφές, τα άφθονα και δροσερά νερά, τα ποτάμια με τις βαθιές χαράδρες, οι διάσπαρτοι οικισμοί, τα δάση από έλατα, οξιές, κέδρους, βελανιδιές. Μέσα από τα ψηλά, απόκρημνα βουνά και τις βαθιές χαράδρες της Αθαμανίας, διαβάσεις επέτρεπαν την επικοινωνία ανάμεσα στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία. Κατά την αρχαιότητα στην Αθαμανία υπήρχαν αρκετά πολίσματα, αλλά δύο ήταν σημαντικές πόλεις, η Αργιθέα και η Θεοδωρία. Η πρωτεύουσα της αρχαίας Αθαμανίας βρίσκονταν στο χωριό Αργιθέα, ενώ η Θεοδωρία στο σημερινό χωριό Βουλγαρέλι.

Σήμερα τμήμα της αρχαίας Αθαμανίας ταυτίζεται με την ορεινή περιοχή του νομού Καρδίτσας, καθώς και του ορεινού όγκου του όμορου νομού Τρικάλων.

Οι Αθαμάνες

Οι Αθαμάνες, απόγονοι του Αθάμα, θεωρούνται από τα παλιότερα ελληνικά φύλα που εγκαταστάθηκαν τη 2^η χιλιετία π.Χ στην περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα στη Θεσσαλία και στην Ήπειρο.

Στους κλασικούς χρόνους οι Αθαμάνες αρχικά ήταν φιλικά προσκείμενοι των Σπαρτιατών, ενώ το 375 π. Χ. εισέρχονται στη Β΄ Αθηναϊκή Συμμαχία. Στις αρχές του 3^ου π. Χ αι. ο βασιλιάς της Ηπείρου Πύρρος καταλαμβάνει την Αθαμανία και έκτοτε οι Αθαμάνες τον ακολουθούν στις εκστρατείες του στην Ιταλία. Στον Γ΄ Μακεδονικό πόλεμο, μετά τη μάχη της Πύδνας - 168 π. X - και την ήττα των Μακεδόνων, οι Αθαμάνες, δήλωσαν υποταγή στη Ρώμη και η χώρα τους καταστράφηκε από τους Ρωμαίους.

Οι Αθαμάνες έκοψαν δικό τους νόμισμα για πρώτη φορά περί το 220 π. Χ. Τα νομίσματα είχαν παραστάσεις της Διώνης και της Αθηνάς που κρατά κουκουβάγια. Μετά το 190 π. Χ. έκοψαν νομίσματα για δεύτερη φορά με παράσταση κεφαλής του Απόλλωνα στον εμπροσθότυπο και κεφάλι ταύρου με την επιγραφή ΑΘΑΜΑΝΩΝ στον οπισθότυπο.

Οικιστικά κατάλοιπα της ευρύτερης περιοχής

Προϊστορική κατοίκηση

Τα πρώτα ίχνη μόνιμης εγκατάστασης ανθρώπων στην ορεινή περιοχή της χώρας των Αθαμάνων στο θεσσαλικό χώρο, από την αρχαιολογική έρευνα εντοπίζονται στην Εποχή του Χαλκού στη θέση «Παλαιόκαστρο» Πετρωτού. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών ερευνών αποκαλύφθηκαν αρχιτεκτονικά λείψανα αψιδωτών κατασκευών - οικιών από αργούς λίθους με προσανατολισμό από Α προς Δ. Η άφθονη κεραμική του οικισμού κυρίως χρηστική από αγγεία, αποθηκευτικά και πόσης, είναι αντιπροσωπευτική της Μέσης Εποχής Χαλκού. Πρόσθετες πληροφορίες για την οικονομία του οικισμού της Εποχής του Χαλκού αντλούνται από τα χρηστικά αντικείμενα που εντοπίστηκαν στην ανασκαφή, από οστέινα και λίθινα εργαλεία αποτυπώνονται οι καθημερινές εργασίες των κατοίκων, ενώ από τα πήλινα σφονδύλια δηλώνεται η ανάπτυξη της υφαντικής τέχνης.

Λίγα χιλιόμετρα ανατολικά του Πετρωτού, στην κτηματική περιφέρεια του χωριού Καρυά και στη θέση «Αγριοκέρασο», αποκαλύφθηκε μια άλλη εγκατάσταση της Μέσης Εποχής Χαλκού. Πρόκειται για οικήματα που είχαν προσανατολισμό από Α προς Δ. Χαρακτηριστικό στοιχείο της εργαλειακής παραγωγής του οικισμού είναι μια σειρά διαφόρων μεγεθών, σχημάτων και βάρους, λίθινων σφυρών, τριπτήρων και άλλων εργαλείων από πυριτόλιθο.

Οχυρά και οικισμοί των Ιστορικών Χρόνων

Μέχρι τον 5^ο π. Χ. αιώνα οι εγκαταστάσεις των Αθαμάνων όπως και των Ηπειρωτών ήταν ατείχιστες, σύμφωνα και με τη μαρτυρία του Θουκυδίδη. Μετά τον 5^ο π. Χ. αιώνα παρουσιάζονται εξελικτικά μεγαλύτερες ή μικρότερες πόλεις με το συνοικισμό ενός φύλου ή μιας περιοχής. Τα ερείπια των οικισμών και των οχυρών απαντώνται τόσο κατά μήκος των αρχαίων δρόμων, των διαβάσεων και των φαραγγιών, όσο και σε ψηλά, απρόσιτα μέρη. Στην κτηματική περιφέρεια του χωριού Καρυά, στη θέση «Κάστρο», υπήρχε οχυρό της βασιλείας του Πύρρου και του Δημητρίου Πολιορκητή του 3^ου π. Χ. αιώνα.

Συνεχής κατοίκηση επιβεβαιώνεται στο «Παλαιόκαστρο» Πετρωτού από τα πολύ σημαντικά και αρκετά καλά διατηρημένα ερείπια ισχυρού ελληνιστικού οχυρού. Βόρεια, στο χωριό Ελληνικά σημειώνεται κάστρο στην τοποθεσία «Κάστρο». Στα Βραγκιανά, στη θέση "Κατούνιστα" έχουν αποκαλυφθεί πέτρινοι κιβωτιόσχημοι τάφοι. Νοτιότερα στο χωριό Καταφύλλι, σ΄ ένα δελφικό τοπίο, εντοπίζεται ο αρχαιολογικός χώρος, όπου διατηρούνται τμήματα μεγάλων αναλημματικών τοίχων, ενώ κατά το παρελθόν έχουν βρεθεί αρκετοί κιβωτιόσχημοι τάφοι ελληνιστικής εποχής. Και στο χωριό Κουμπουριανά υπάρχει αρχαιολογικός χώρος και έχει σημειωθεί η ύπαρξη τάφων και αρχαίων αντικειμένων, ενώ στο χωριό Δροσάτο στον αρχαιολογικό χώρο διατηρούνται τοίχοι οικοδομημάτων και έχουν βρεθεί τμήματα αγγείων και νομίσματα. Από την περιοχή αυτή προέρχονται αρκετά αρχαία ευρήματα, όπως χάλκινοι λύχνοι και νομίσματα που έχουν παραδοθεί από ιδιώτες.

Ολοκληρώνοντας το οδοιπορικό θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι στην περιοχή του Θερινού - Αργιθέας, στη θέση «Ελληνικά» βρίσκεται ένας από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους, τον οποίο αρκετοί περιηγητές και ιστορικοί ταυτίζουν με την αρχαία Αργιθέα, πρωτεύουσα της Αθαμανίας.

Αργιθέα

Οι ανασκαφές

Σύμφωνα με τις απόψεις πολλών περιηγητών και ιστορικών (W. Leake, Ν. Γεωργιάδης, F. Stälin) η σημαντικότερη πόλη των Αθαμάνων, η πρωτεύουσα τους Αργιθέα βρίσκεται στη θέση «Ελληνικά», ανάμεσα στα χωριά Αργιθέα και Θερινό. Η αρχαία πόλη βρισκόταν στην πορεία της πιο σύντομης οδού από τη Θεσσαλία στην Ήπειρο. Καλυπτόταν από βλάστηση και ήταν ιδρυμένη σε μεσημβρινή απότομη πλαγιά, σε σωστά επιλεγμένη ως προς τον προσανατολισμό και την ασφάλεια θέση που οριζόταν στα ΝΑ από το ρέμα Πλατανιάς.

Σήμερα, ορατά είναι τα ερείπια της πόλης, ήτοι μεγάλοι αναλημματικοί τοίχοι και τοίχοι οικοδομημάτων, κατασκευασμένοι από ντόπιους πελεκημένους λίθους, κατά μήκος του σημερινού δρόμου Μουζακίου - Άρτας. Από την ανασκαφική έρευνα αποκαλύφθηκε τμήμα του πολεοδομικού ιστού της αρχαίας πόλης. Αποκαλύφθηκαν τμήματα κτιρίων ιδιωτικού χαρακτήρα με ισχυρούς τοίχους, κατασκευασμένους από ντόπιους πλακαρούς λίθους. Τα δωμάτια των οικιών έφεραν δάπεδα από πηλό ή χαλίκια. Στα νότια και σε χαμηλότερο επίπεδο αποκαλύφθηκε μικρή πλατεία με δάπεδο κατασκευασμένο από πλακαρές πέτρες.

Ανατολικά της αρχαίας πόλης έχει αποκαλυφθεί σημαντικό τμήμα του νεκροταφείου της. Ερευνήθηκαν περισσότεροι από 250 κιβωτιόσχημοι τάφοι, κατασκευασμένοι από ντόπιες πλακαρές πέτρες, με προσανατολισμό από Α, ΒΑ προς Δ, ΝΔ. Οι τάφοι εκτείνονται σε επάλληλα στρώματα και σε πυκνή σχετικά διάταξη. Αρκετοί από τους τάφους ήταν κατεστραμμένοι και συλημένοι από την αρχαιότητα.

Στο ανατολικό όριο του νεκροταφείου ερευνήθηκε ένα ταφικό μνημείο ορθογώνιας κάτοψης, κτισμένο στο λατομημένο φυσικό βράχο με μέγιστο σωζόμενο ύψος 2.30μ., αλλά αρκετά κατεστραμμένο και συλημένο. Στο εσωτερικό του υπήρχαν δύο συλημένοι τάφοι.

Ταφικά έθιμα

Στα νεκροταφεία της Αργιθέας επικρατούσε το έθιμο του ενταφιασμού των νεκρών. Οι τάφοι περιείχαν έναν ή περισσότερους νεκρούς. Τα κτερίσματα στο εσωτερικό των τάφων χαρακτήριζαν το νεκρό που είχε ενταφιασθεί, άνδρας ή γυναίκα και ήταν αγγεία - πήλινα και μεταλλικά -, λυχνάρια, αγνύθες (υφαντικά βάρη), ξίφη, μαχαίρια, αιχμές δοράτων, κοσμήματα χάλκινα, αργυρά και χρυσά, όπως δακτυλίδια, ενώτια, κάτοπτρα, πόρπες, περόνες, καθώς και νομίσματα. Με βάση τα κτερίσματα που συνόδευαν τους νεκρούς, οι τάφοι χρονολογούνται από τον 4^ο έως τον 1^ο αι. π. Χ.

Η αξία και η μαγεία της έρευνας του παρελθόντος

Τα κινητά ευρήματα τόσο από τον πολεοδομικό ιστό της αρχαίας πόλης της Αργιθέας, όσο και από τη νεκρόπολη είναι κατά το πλείστον εντυπωσιακά από πολύτιμα κυρίως υλικά, αλλά και άλλα λιγότερο ή περισσότερο φανταχτερά. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για την κατανόηση της κοινωνίας και των συνηθειών των κατοίκων του οικισμού, το πολιτικό τους σύστημα, τις καθημερινές τους ασχολίες, τον πολεμικό βίο των ανδρών, το εμπόριο και τις ανταλλαγές, τις σχέσεις τους με τις υπόλοιπες πόλεις του αρχαίου κόσμου, τις θρησκευτικές τους δοξασίες, τις ταφικές τους συνήθειες και τις πεποιθήσεις τους για το θάνατο.

Σήμερα, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να δουν πολλά από τα αρχαία ευρήματα που αποκαλύφθηκαν στην Αργιθέα, να θαυμάσουν οι ίδιοι σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο και να ενημερωθούν για τα πολιτισμικά τεκμήρια των αρχαίων κατοίκων της περιοχής.

Η συνέχιση των ερευνητικών αρχαιολογικών εργασιών σε μια συστηματική βάση, η ένταξη του ανασκαμμένου πολεοδομικού ιστού και του τμήματος του ανατολικού νεκροταφείου στην Αργιθέα, θα μας δώσει τη δυνατότητα από τη μια να γνωρίσουμε πολλά περισσότερα για το παρελθόν της και από την άλλη να σταματήσει η εγκατάλειψη και να αρχίσει κάποια ανάπτυξη, έστω και στον πολιτιστικό τομέα, για την όμορφη γη των αρχαίων Αθαμάνων!

Λεωνίδας Π. Χατζηαγγελάκης

Αρχαιολόγος

Επίτιμος Διευθυντής ΛΔ΄ Ε.Π.Κ.Α.(Εφορείας Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων)

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

Από τον Σπυρίδωνα Κουγιουμτζόγλου

Η Αργιθέα αποτελεί τη δυτικότερη περιοχή των Αγράφων και ορίζεται ΝΔ από την κοίτη του Αχελώνα και το όρος Ντελιδίμ, ΝΑ από το όρος Βουτσικάκι, ΒΑ από τις κορυφές Τύμπανος και Καραβούλα, που κλείνουν τα όρια και από τη ΒΔ πλευρά. Σήμερα η περιοχή διοικητικά ανήκει στον νομό Καρδίτσας.

Η δημοτική ενότητα Αργιθέας από την οποία αποτελούνταν ο δήμος πριν την επέκτασή του, βρίσκεται στη νότια πλευρά της Πίνδου, και συνορεύει με τους νομούς Άρτας και Τρικάλων. Καταλαμβάνει έκταση 150.377 στρέμματα και έχει συνολικό πληθυσμό 2.627 κατοίκους. Περιλαμβάνει τις παρακάτω τοπικές κοινότητες και οικισμούς:

Κοινότητα Ανθηρού: Το Ανθηρό, οι Άγιοι Απόστολοι, ο Κούκκος, το Κριτσάριον, το Λαγκάδι, η Μεταμόρφωσις, η Ποταμιά, η Σπηλιά.

Κοινότητα Αργιθέας: Η Αργιθέα και η Παλιόρογκα.

Κοινότητα Ελληνικών: Τα Ελληνικά, η Βαρκά, η Φτέρη.

Κοινότητα Θερινού: Το Θερινό, η Λεύκα, ο Ξηρόκαμπος.

Κοινότητα Καλής Κώμης: Η Καλή Κώμη, η Γραβιά, το Περιβόλι.

Κοινότητα Καρυάς: Η Καρυά, το Παλαιοχωράκι, η Πτελέα, τα Ρόγκια.

Κοινότητα Μεσοβουνίου: Το Μεσοβούνι, το Ζερβό.

Κοινότητα Πετρωτού: Το Πετρωτό, ο Παλαιόδενδρος, η Συκέα, το Τρίλοφο.

Η δημοτική ενότητα Ανατολικής Αργιθέας βρίσκεται στα δυτικά του νομού Καρδίτσας. Καταλαμβάνει έκταση 135.070 στρέμματα και έχει συνολικό πληθυσμό 1.767 κατοίκους. Η πρώην κοινότητα λειτούργησε από το 1999 έως το 2010 με έδρα το χωριό Πετρίλο και περιλαμβάνει τις παρακάτω τοπικές κοινότητες και οικισμούς.

Κοινότητα Πετρίλου: Τα Λιβάδια, τα Καμπουρέικα ή Πολύδροσο, τα Αργυραίικα, το Μάγειρος ή Πετρίλο, η Κρανιά ή Χάρις, οι Βασιλάδες, το Χαλκιόπουλο, ο Ρώσσης.

Κοινότητα Βλασίου: Το Βλάσι.

Κοινότητα Δροσάτου: Το Δροσάτο.

Κοινότητα Κουμπουριανών: Τα Κουμπουριανά, η Δάφνη, Η Κρανιά, Η Μονή Σπηλιάς, ο Σταυρός.

Κοινότητα Λεοντίτου: Το Λεοντίτο.

Κοινότητα Πετροχωρίου: Το Πετροχώρι.

Κοινότητα Στεφανιάδος: Η Στεφανιάς, το Αετοχώρι, ο Μάραθος, η Ρωμιά.

Κοινότητα Φουντωτού: Το Παλαιοχώρι, τα Μαντζουραίικα, το Φουντωτό.

Όπως δείχνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα η περιοχή φαίνεται να κατοικείται από τους αρχαίους χρόνους μέχρι την ύστερη αρχαιότητα. Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε στη περιοχή της Αργιθέας και των Αγράφων γενικά κατά τη βυζαντινή περίοδο δεν μπορεί να εκτιμηθεί ικανοποιητικά παρά μόνο για την υστεροβυζαντινή περίοδο, ενώ για τις προηγούμενες περιόδους οι πηγές είναι λιγοστές και οι ανασκαφικές έρευνες σχεδόν ανύπαρκτες. Οι πιο γνωστές πόλεις της ύστερης αρχαιότητας σύμφωνα με τις βυζαντινές πηγές ήταν η Μητρόπολη και οι Γόμφοι, τοποθετημένες στα ριζά της ορεινής περιοχής των Αγράφων.

Οι παλαιοχριστιανικοί οικισμοί της περιοχής φαίνεται ότι ερημώνονται σταδιακά, όπως συμβαίνει με πολλούς άλλους οικισμούς του ελληνικού χώρου, από τους οποίους ορισμένοι εξαφανίζονται, ενώ νέα κέντρα δημιουργούνται σε ασφαλέστερες περιοχές. Σημαντικό ρόλο έπαιξε η κάθοδος των σλαβικών φίλων και άλλων επιδρομέων που δημιούργησαν ανασφάλεια στην ύπαιθρο. Η περιοχή των Αγράφων – Αργιθέας αποκτά ιδιαίτερη σημασία με την ανάπτυξη του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Η επικοινωνία με την κεντρική και νότια Ελλάδα γινότανε μέσα από τα περάσματα της Πίνδου και της Αργιθέας με αποτέλεσμα να έρθει στο προσκήνιο η δυτική Θεσσαλία. Η οθωμανική απογραφή του 1454-55 δείχνει ότι η περιοχή της Αργιθέας με τους οικισμούς της έχουν ανεπτυγμένη κτηνοτροφία και γεωργία και αποδίδουν σημαντικούς φόρους στους Οθωμανούς κατακτητές. Οι περιοχές της Αργιθέας και των Αγράφων αποτελούσαν ιδιαίτερες περιοχές που υπάγονταν στον πασά των Τρικάλων. Στα ορεινά δόθηκαν αυτονομίες και ειδικά στα Άγραφα ιδρύθηκε το πρώτο αρματολίκι του ελληνικού χώρου. Στις ορεινές περιοχές δεν κατοικούσαν Τούρκοι, παρόλο που μεγάλο μέρος της γης ανήκε στο σουλτάνο ή σε αξιωματούχους και οι κάτοικοι συγκέντρωναν μόνοι τους τούς φόρους. Με τη Συνθήκη του Ταμασίου του 1525 καθορίζονταν η αυτονομία της περιοχής και περιορίζονταν οι δικαιοδοσίες του κατακτητή σ’ αυτή.

Άγραφα, μια ονομασία καθόλου τυχαία που συνδέεται με αγώνα και προσφορά. Αγώνα, γιατί όταν οι απεσταλμένοι του βυζαντινού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ε΄ Κοπρώνυμου προσπάθησαν να καθαιρέσουν τις εικόνες, αποκεφαλίστηκαν και ο αυτοκράτορας ήταν αυτός που έδωσε αυτήν την ονομασία στην περιοχή. Προσφορά, γιατί οι κάτοικοι, οι αρματολοί και η Εκκλησία, συνεκτικοί φορείς του Ελληνισμού, αγωνίζονται να προστατεύσουν και να διαφυλάξουν την πίστη τους. Κάποιοι από αυτούς γίνονται χορηγοί είτε στην ανέγερση μονών και ναών είτε στην αγιογράφηση αυτών.

Μετά από μία σύντομη γεωγραφική και ιστορική αναδρομή το οδοιπορικό μας θα ξεκινήσει από τη δυτική Αργιθέα.

Πρώτος σταθμός η Δρακότρυπα.

ΔΡΑΚΟΤΡΥΠΑ

Ι. Μ. ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ

Η Ι. Μ. Αγίας Τριάδος είναι κτισμένη σε υψόμετρο 800 μ. νοτιοδυτικά του οικισμού Δρακότρυπας. Σήμερα από την άλλοτε ακμάζουσα μονή σώζεται το καθολικό και λίγα υπολείμματα των κελλιών. Το καθολικό της μονής είναι τρίκογχος ναός, αθωνίτικου τύπου, με νάρθηκα στην δυτική πλευρά Κτίστηκε γύρω στα 1740 στη θέση παλαιότερου και ζωγραφίστηκε στα 1758 από τον σημαντικότερο ζωγράφο της Θεσσαλίας την εποχή αυτή, τον ιερέα Θεόδωρο από την Αγιά Λαρίσης, έργα του οποίου εντοπίζονται στις περιοχές της Αγιάς και της Ελασσόνας. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο φέρει την χρονολογία ΑΨΜΑ (1744) (Ι. Καρατζόγλου, Η μονή Αγ. Τριάδος στη Δρακότρυπα, Εκκλησίες μετά την Άλωση ΙΙ, Σ. Σδρόλια, Οδοιπορικό στα μνημεία του Ν. Καρδίτσας).

ΑΝΘΗΡΟ

Ι. Μ. ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Η Ι. Μ. Γενεσίου της Θεοτόκου, γνωστή και ως μονή, βρίσκεται έξι χιλιόμετρα βόρεια του ομώνυμου οικισμού. Από το παλιό μοναστηριακό συγκρότημα σήμερα σώζονται το καθολικό και σε ερειπώδη κατάσταση δύο πτέρυγες κελιών και τμήμα του περιβόλου με το θυρωρείο. Το καθολικό αποτελείται από δύο τμήματα: το κάτω που τιμάται στη μνήμη του Γενεσίου της Θεοτόκου ενώ στο επάνω διαμορφώνονται δύο παρεκκλήσια, το βόρειο, τιμάται στη Ζωοδόχο Πηγή και το νότιο στους Αγ. Αναργύρους. Ο κάτω ναός, ο ναός της Γενεσίου Θεοτόκου είναι τρίκογχος με τοιχογραφίες του 1663, που φιλοτέχνησαν, οι ζωγράφοι Ιωάννης ο Ευτελής, Αναστάσιος Ιερέας και Δημήτριος Αναγνώστης ενώ οι τοιχογραφίες των δύο παρεκκλησίων φέρουν επιγραφές 1784 και 1797. Είχε ξυλόγλυπτο τέμπλο, αξιόλογης τεχνικής και τέχνης που έπεσε θύμα μιας μεγάλης αρχαιοκαπηλίας, που ευτυχώς βρέθηκε όμως και σήμερα φυλάσσεται σε χώρο στο κέντρο του χωριού όπου στεγάζεται η μουσειακή συλλογή του Ανθηρού, μαζί με άλλα κειμήλια που συγκεντρώθηκαν από ναούς της περιοχής. (Σ. Σδρόλια, Οδοιπορικό στα μνημεία του Ν. Καρδίτσας).

ΑΝΘΗΡΟ

Ι. Ν. ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Λίγο πριν φτάσουμε στο Ανθηρό συναντάμε τον Ι. Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου, άλλοτε καθολικό ομώνυμης μονής, γνωστής περισσότερο ως μονής Μπουκοβίτσας. Ναός τρίκογχος που έφερε τρούλο, σήμερα όμως στεγάζεται με δίρριχτη καμαροσκεπή στέγη και κοσμείται με τοιχογραφίες που χρονολογούνται στα τέλη του 17^ου αρχές 18^ου αι., και τέμπλο του 17^ου αι. (Στ. Σδρόλια, Οι τοιχογραφίες του καθολικού της Μονής Πέτρας(1625) και η ζωγραφική των ναών των Αγράφων του 17^ου αι.).

ΒΡΑΓΓΙΑΝΑ

Ι. Μ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ

Νότια των Βραγγιανών και σε απόσταση 3 χιλιομέτρων βρίσκεται η Ι. Μ. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Το καθολικό της είναι μικρός τρίκογχος ναός με θολωτή στάγαση που καταστράφηκε παλαιότερα και σήμερα είναι ξυλόστεγη. Από τη μονή σήμερα σώζονται το καθολικό, ο περίβολος και οι πτέρυγες των κελλιών. Εσωτερικά ο ναός είναι κατάγραφος, οι τοιχογραφίες του κυρίως ναού χρονολογούνται στα 1645 ενώ του νάρθηκα στα 1797 και είναι έργο των ζωγράφων Θεόδωρου και Αθανάσιου εκ Σπινάσας (σημ. Νεράιδα). Διασώζεται και το τέμπλο της μονής που χρονολογείται στον 17^ο αι. (Στ. Σδρόλια, Οι τοιχογραφίες του καθολικού της Μονής Πέτρας(1625) και η ζωγραφική των ναών των Αγράφων του 17^ου αι., Σ. Σδρόλια, Οδοιπορικό στα
μνημεία του Ν. Καρδίτσας).

ΑΡΓΙΘΕΑ

Ι. Ν. ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Ο Ι. Ν. Αγίου Δημητρίου είναι πρόσφατα κτισμένος και περιέχει παλαιό ξυλόγλυπτο τέμπλο με εικόνες του 17^ου αι., το οποίο μεταφέρθηκε από τον καταστραφέντα ναό του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου.

2. ΔΙΑΔΡΟΜΗ: ΚΑΡΔΙΤΣΑ - ΑΡΓΙΘΕΑ(ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΡΓΙΘΕΑ)

ΟΞΥΑ

Ι. Μ. ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ

Από τα παλιά κτίσματα της μονής σώζεται μόνο το καθολικό της μονής που είναι ναός τρίκογχος, σταυρεπίστεγος και κτίσθηκε το 1662 από τον άρχοντα Χρήστο του Αποστόλη, με μεταγενέστερο νάρθηκα στη δυτική πλευρά. Οι τοιχογραφίες είναι του 1682 του ζωγράφου Δημήτριου Αναγνώστου. Το τέμπλο χρονολογείται τον 17^ο αι. ενώ οι Δεσποτικές εικόνες ανήκουν στον 18^ο αι. (Στ. Σδρόλια, Οι τοιχογραφίες του καθολικού της Μονής Πέτρας(1625) και η ζωγραφική των ναών των Αγράφων του 17^ου αι., Σ. Σδρόλια, Οδοιπορικό στα μνημεία του Ν. Καρδίτσας).

ΒΛΑΣΙ

Ι. Μ. ΓΕΝΕΘΛΙΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Ιστορική μονή των Αγράφων στις πλαγιές του Καράβα. Ιδρύθηκε στις αρχές του 17^ου αι. από μία από τις γνωστότερες οικογένειες της περιοχής, την οικογένεια Γραμματικού ή Σουτζιάρη. Το καθολικό της μονής είναι ναός τρίκογχος με τρουλοκαμάρα και νάρθηκα στη δυτική πλευρά. Εσωτερικά, σώζονται τμήματα από τον τοιχογραφικό διάκοσμο και επιγραφή που αναφέρει ως έτος ανιστόρησης, το 1644 και τους ζωγράφους Ιωάννη και Ιωάννη, ενώ του νάρθηκα χρονολογούνται στα 1744. Οι εικόνες που έφερε το αξιόλογο ψηλό ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1641 μαζί με άλλα κειμήλια της μονής φυλάσσονται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο του χωριού. (Στ. Σδρόλια, Οι τοιχογραφίες του καθολικού της Μονής Πέτρας(1625) και η ζωγραφική των ναών των Αγράφων του 17^ου αι., Σ. Σδρόλια, Οδοιπορικό στα μνημεία του Ν. Καρδίτσας).

ΔΡΟΣΑΤΟ

Ι. Ν. ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Τρίκογχος ναός με τρούλλο που χρονολογείται τον 18^ο αι. με τοιχογραφίες του 1737 (ο κυρίως ναός) και του 1770 (ο νάρθηκας), ενώ οι εικόνες του ξυλόγλυπτου τέμπλου χρονολογούνται στα 1720. (Σ. Σδρόλια, Οδοιπορικό στα μνημεία του Ν. Καρδίτσας).

ΔΡΟΣΑΤΟ

Ι. Ν. ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Πρόκειται για μονόχωρο ναό του 17^ου αι., με νάρθηκα. Τοιχογραφίες διασώζονται στο δυτικό μέρος με επιγραφή 1646, τις οποίες φιλοτέχνησε ο ένας από τους δύο Ιωάννηδες. Οι εικόνες του τέμπλου χρονολογούνται το 1636 και έγιναν από τον ίδιο ζωγράφο. (Στ. Σδρόλια, Οι τοιχογραφίες του καθολικού της Μονής Πέτρας(1625) και η ζωγραφική των ναών των Αγράφων του 17^ου αι., Σ. Σδρόλια, Οδοιπορικό στα
μνημεία του Ν. Καρδίτσας).

ΠΕΤΡΙΛΟ

Ι. Μ. ΓΕΝΕΣΙΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ή ΑΓΙΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ

Από την μονή σώζεται σήμερα το καθολικό, μονόχωρος ναός με τοιχογραφίες του 1851 από τους Σαμαριναίους ζωγράφους Ματθαίο και Μιχαήλ Παπαιωάννου. (Σ. Σδρόλια, Οδοιπορικό στα μνημεία του Ν. Καρδίτσας).

ΠΕΤΡΙΛΟ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΣ ΡΩΣΣΗ

Ι. Ν. ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

Πρόκειται για τρίκογχο με τρούλλο ναό, αθωνίτικου τύπου, που χρονολογείται με επιγραφή χαραγμένη σε λιθανάγλυφο, το 1662. Κατάγραφος εσωτερικά, με τοιχογραφίες του 17^ου αι., το τέμπλο χρονολογείται τον 18^ο αιώνα και οι Δεσποτικές εικόνες στα 1872. (Στ. Σδρόλια, Οι τοιχογραφίες του καθολικού της Μονής Πέτρας(1625) και η ζωγραφική των ναών των Αγράφων του 17^ου αι., Σ. Σδρόλια, Οδοιπορικό στα μνημεία του Ν. Καρδίτσας).

ΠΕΤΡΙΛΟ

Ι. Ν. ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Πρόκειται για σταυρεπίστεγο ναό με τρούλλο που χρονολογείται στα τέλη του 17^ου με αρχές του 18^ου αι. Η κόγχη του ιερού είναι διακοσμημένη εξωτερικά με προεξέχουσες παραστάδες και λαϊκά λιθανάγλυφα.

ΠΕΤΡΟΧΩΡΙ

Ι. Μ. ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ

Η Ι. Μ. Προφήτη Ηλία είναι τρίκογχος, μονόχωρος ναός του 17^ου αι. με τρουλλοκαμάρα. Οι τοιχογραφίες των τριών τοίχων, εκτός από τον δυτικό, χρονολογούνται τον 17^ο αι. Το τέμπλο που κατασκευάστηκε το 1757 φέρει και εικόνες του 17^ου αι. (Στ. Σδρόλια, Οι τοιχογραφίες του καθολικού της Μονής Πέτρας(1625) και η ζωγραφική των ναών των Αγράφων του 17^ου αι.)

ΠΕΤΡΟΧΩΡΙ

Ι. Ν. ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Τρίκογχος ναός του 18^ου αι., κατάγραφος με τοιχογραφίες του 1734 σε καλή κατάσταση.

ΠΕΤΡΟΧΩΡΙ

Ι. Ν. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

Ο Ι. Ν. Αγ. Παρασκευής είναι κοιμητηριακός ναός, χρονολογείται στον 17^ο αι. Μονόχωρος ναός με κλειστή στοά που καταλαμβάνει τη δυτική και μέρος της βόρειας πλευράς. Οι τοιχογραφίες είναι του 1655 στον δυτικό τοίχο και του 1734 στους υπόλοιπους, ενώ οι Δεσποτικές εικόνες του τέμπλου είναι του 17^ου αι. (Στ. Σδρόλια, Οι τοιχογραφίες του καθολικού της Μονής Πέτρας(1625) και η ζωγραφική των ναών των Αγράφων του 17^ου αι.).

ΚΟΥΜΠΟΥΡΙΑΝΑ

Ι. Μ. ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ Ή Ι. Μ. ΣΠΗΛΙΑΣ

Κτισμένη σε υψόμετρο 800 μ., έπαιξε σημαντικό ρόλο στους αγώνες του 1821 και αποτελεί ένα από τα λίγα σωζόμενα στην περιοχή των Αγράφων, μοναστηριακά συγκροτήματα. Στο χώρο της μονής συναντάμε δύο ναούς: ο μικρότερος και παλαιότερος είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και ο μεγαλύτερος, που αποτελεί το καθολικό της μονής τιμάται στη μνήμη της Ζωοδόχου Πηγής. Γύρω από τους δύο ναούς σώζονται τμήματα της πτέρυγας των κελλιών καθώς και ο, φρουριακού τύπου, περίβολος.

Τ ο καθολικό ακολουθεί τον αθωνίτικο τύπο με εσωνάρθηκα και εξωνάρθηκα που στεγάζονται με χαμηλό θόλο, κτίστηκε στα 1736 και τοιχογραφήθηκε λίγο αργότερα πιθανότατα από το εργαστήριο του ζωγράφου Θεοδώρου, του ίδιου που ζωγράφισε αργότερα τη μονή Δρακότρυπας. Το τέμπλο του καθολικού φιλοτεχνήθηκε το 1779 από τους τεχνίτες Γεώργιο και Ιωάννη. Ο μικρός ναός (παρεκκλήσι) κτίσθηκε στα τέλη του 16^ου αι. και τοιχογραφήθηκε στις αρχές του 17^ου αι (Στ. Σδρόλια, Οι τοιχογραφίες του καθολικού της Μονής Πέτρας(1625) και η ζωγραφική των ναών των Αγράφων του 17^ου αι., Σ. Σδρόλια, Οδοιπορικό στα
μνημεία του Ν. Καρδίτσας).

ΚΟΥΜΠΟΥΡΙΑΝΑ

Ι. Μ. ΓΕΝΕΣΙΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΥ Ή Ι. Μ. ΚΩΣΤΗ

Η Ι. Μ. Γενεσίου της Θεοτόκου είναι γνωστή ως μονή Κώστη κι αυτό γιατί σύμφωνα με την τοπική παράδοση κτήτορας της μονής ήταν βοσκός της περιοχής, που ονομαζόταν Κωστής που επειδή βρήκε πάνω σ’ ένα δένδρο την εικόνα της Θεοτόκου πούλησε τα υπάρχοντά του κι έκτισε τη μονή και έδωσε το όνομά του. Σήμερα σώζονται το καθολικό, ερείπια των κελλιών και τμήμα του περιβόλου της. Το καθολικό είναι ναός τρίκογχος με τρούλλο, εσωτερικά κατάγραφο με τοιχογραφίες που χρονολογούνται στα 1759, ενώ το ξυλόγλυπτο τέμπλο χρονολογείται με επιγραφή στα 1760. (Σ. Σδρόλια, Οδοιπορικό στα μνημεία του Ν. Καρδίτσας).

Όσο χρόνο και αν αφιερώσει κανείς για την περιοχή της Αργιθέας δε θα είναι αρκετός στο να αποδώσει ακριβώς την άγρια ομορφιά του τοπίου και τα ιστορικά της μνημεία που σημάδεψαν όλους αυτούς τους αιώνες την ιστορία αυτού του τόπου.

Σπυρίδων Κουγιουμτζόγλου

Αρχαιολόγος 19η Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων