Η Μάχη της Ασφάκας (άλλως: Η Μάχη στο ΖΕΡΒΟ Μαρκελεσίου - Αετοχωρίου Στεφανιάδας)
Του Μενέλαου Παπαδημητρίου
Δίχως να με διακατέχει οποιαδήποτε θέληση και διάθεση για αναμόχλευση παθών ει μή μόνο από ενδιαφέρον για την ιστορική αλήθεια για γεγονότα που συνέβησαν στην Αργιθέα και λαβαίνοντας αφορμή το άρθρο για τη Μάχη της Ασφάκας που δημοσιεύθηκε στην έγκριτη εφημερίδας σας ΦΩΝΗ ΣΤΕΦΑΝΙΩΤΩΝ που μελέτησα με ιδιαίτερη προσοχή σας ενημερώνω πως έχω στα χέρια μου στοιχεία που έλαβα από τον συμπατριώτη μας κ. Δημήτριο Κοτσώνη (πρώην Γραμματέα της Κοινότητας Καληκώμης) και παράλληλα συνέντευξη που έλαβα ο ίδιος από τον επίσης πρώην Γραμματέα του Ανθηρού κ. Γεώργιο (Γιωργούλη) Κωτή ο οποίος είχε
Κατά το Γιωργούλη Κωτή, ο επικεφαλής των ανταρτών της μάχης της Ασφάκας είναι ο καπετάν Ζαραλής κι όχι ο καπετάν Φόντας και στο πέρασμά τους από Κατούνα προς Μπότση - Καλατόρι τους βοήθησε ο Μήτρο Γιάννης ή Καναβός «να διέλθουν από τη Σκάλα στου Ζαχαράκη» βγαίνοντας στα Ρούδια στο Καλατόρι, περνώντας έτσι απαρατήρητοι από τους μαυροσκούφηδες χωροφύλακες που τους περίμεναν στο Κατούσι (μία διμοιρία με επικεφαλής το Λοχαγό Βρανά).
Ο ίδιος ο Γιωργούλης πήρε ένα σημείωμα από το Βρανά με εντολή να το πάει στα 5 Αδέρφια. Από το Ανθηρό πήρε μαζί του το νεώτερό του Γώγο Γάλλο και φτάνοντας στο Πετρωτό έδωσε το σημείωμα στον Κώστα, τον Κωστάκη Τσιούμα να το πάει εκείνος.
Κοιμήθηκαν στου Κωστάκη και το πρωί είδαν ένα παιδάκι να περνά τροχάδην. Το σταμάτησαν (ήταν ο Βασίλης Μπαλατσούκας που τό ΄χε σκάσει από τους αντάρτες) και τους είπε πως στην Πυρήνα ήταν οι αντάρτες. Τον είχε στείλει ο καπετάν Ζαραλής για νερό και όταν γύρισε τον βρήκε να ροχαλίζει, οπότε και τό ΄σκασε. Έτσι τους είπε τότε.
Λαβαίνοντας αυτή την πληροφορία ο Γ. Κωτής επέστρεψε στο Ανθηρό και ενημέρωσε το λοχαγό Βρανά ο οποίος έσπευσε για καταδίωξή των ανταρτών. Οι 21 αιχμάλωτοι μετά τη μάχη οδηγήθηκαν στο Ανθηρό……
Επίσης για τη μάχη της Ασφάκας είχα συζήτηση και με τον εκλεκτό Αργιθεάτη και άνθρωπο των γραμμάτων Δημήτριο Κων. Τσιούμα (συν/χο εκπαιδευτικό) που ζούσε τότε στην Καπετανόβρυση και τοποθετεί χρονικά τη μάχη Μάη- αρχές Ιούνη του 1947.
Και κατά τον Δημήτριο Κοτσώνη που τοποθετεί τη μάχη της Ασφάκας τέλη Μάη του 1947 επικεφαλής των ανταρτών ήταν κάποιος Ζαραλής, όπως τον πληροφόρησε ο συγχωριανός του Βασίλης Μπαλατσούκας, τον οποίο συνάντησαν οι αντάρτες στο Καλατόρι (ενώ πήγαινε ένα έγγραφο του διοικητή του 24ου Τάγματος Χωροφυλακής προς το 2ο Λόχο του ιδίου Τάγματος που είχε έδρα το Ανθηρό) και τον πήραν μαζί τους για οδηγό. Ήταν γνώριμος των ανταρτών και ιδίως του Καπετάν Ζαραλή. Σκάλωσαν ψηλά στο βουνό Καυκιά, στου Γριλιάγκου (εκεί βρήκαν σε στάνη βούτυρο και έγλυψαν από λίγο όλοι) και ακολουθώντας την κορυφογραμμή έφτασαν πάνω από την τοποθεσία Κοντοσήλι. Εκεί έστριψαν δεξιά και βαδίζοντας πάντα νύχτα έφτασαν στο ποτάμι που έρχεται από το Πετρίλο και αποκαμωμένοι έπεσαν να κοιμηθούν στη θέση Παληάμπελα Οικονόμου απέναντι από το Δαφνόρεμμα σαν ήταν ασφαλές κατά την κρίση τους το μέρος.
Την ώρα που όλοι τους κοιμούνταν ο Βασίλης (Μπαλατσούκας) ξέφυγε από κοντά τους κατά τα λεγόμενα του ίδιου. Κατά άλλους ο ίδιος ο Ζαραλής τον έδιωξε μιας και δεν τον χρειάζονταν άλλο.
Προχώρησε η μέρα κι ο ήλιος ανέβηκε ψηλά στον ουρανό όταν οι αντάρτες ξύπνησαν. Πέρασαν το ποτάμι και άρχισαν να σκαρφαλώνουν στην απέναντι από το ποτάμι ανηφόρα που καταλήγει ψηλά στην Κρανιά-Λούκα.
Ξαφνικά πίσω τους άκουσαν πυροβολισμούς. Τους πυροβολούσαν χωροφύλακες μαυροσκούφηδες. Άγνωστο ποιος πρόδωσε την παρουσία των ανταρτών στο λόχο των μαυροσκούφηδων στο Ανθηρό και μετέβησαν στο Κοντοσήλι.
Οι αντάρτες τάχυναν το βήμα τους για να φτάσουν στην κορφή του βουνού. Ενώ κόντευαν βρέθηκαν μπροστά στις κάνες των όπλων άλλων μαυροσκούφηδων που ειδοποιημένοι κι εκείνοι είχαν καταλάβει την κορυφογραμμή και τους περίμεναν. Διαπιστώνοντας ότι κάθε αντίσταση ήταν μάταιη πέταξαν τα όπλα τους και παραδόθηκαν στους μαυροσκούφηδες. Μόνο ο αρχηγός τους δεν παραδόθηκε (ο Ζαραλής). Μα όταν κι εκείνος είδε το μάταιο κάθε αντίστασης σκότωσε τη μία από τις δυο γυναίκες που είχε στο τμήμα του κι ύστερα αυτοκτόνησε. Οι μαυροσκούφηδες, αφού συνέλαβαν όλους τους άντάρτες πήραν τα κεφάλια των δύο νεκρών και γύρισαν στην έδρα τους στο Ανθηρό. Για την ιστορία ο διοικητής του λόχου εκείνου ονομάζονταν Δημήτριος Νικολάου. Η νεκρή κοπέλα ήταν από το χωριό Μεγάρχη Τρικάλων και λέγονταν Ουρανία Ντούμα.
Η τύχη των αιχμαλώτων ανταρτών;
Οδηγήθηκαν στο Ανθηρό μαζί και τα κεφάλια των νεκρών και από εκεί οι μαυροσκούφηδες με οδηγούς ως το Καλατόρι τον αείμνηστο Νικόλαο Αναστασίου Κωτή, τον αείμνηστο Κων/νο Γεωργίου Παπαδημητρίου (μετέπειτα ιερέα γνωστό ως Παπατάκη) και κάποιον Χασιώτη τους οδήγησαν στην Καληκώμη όπου τους ανέμενε ο Ταγματάρχης Δημήτριος Ιωάννου (καταγόταν από το Τέροβο Ιωαννίνων - βουλευτής του κόμματος του Ζέρβα). Στην πορεία μετά το Καλατόρι κατά αφήγηση σε εμέ από τον αείμνηστο Νικόλα Κωτή και τον Παπατάκη ένας λοχίας του στρατού που ερχόταν ως σύνδεσμος και συνάντησε τους μαυροσκούφηδες με τους αιχμαλώτους έμαθε ότι αντάρτες είχαν σκοτώσει τον αδερφό του. Τότε πήρε από τους αιχμαλώτους μερικούς (έναν - έναν, να μη βλέπουν οι άλλοι) και γέρνοντας τη ράχη τους σκότωσε.
Κατά τον Δημήτριο Κοτσώνη <<μαζί με τους μαυροσκούφηδες που έφερναν τους αιχμαλώτους από το Ανθηρό στην Καληκώμη ήταν και ο χωριανός του Γεώργιος Κάρκος που αφηγήθηκε πως όταν έφτασαν στο ρέμα του Ματσογιάννη κάτω από το Μέγα Κάμπο δυο μαυροσκούφηδες κράτησαν ξοπίσω δυό αιχμαλώτους και σκότωσαν τον έναν. Έφτασε η συνοδεία από το Ανθηρό (εννοεί στην Καληκώμη). Τους παρέταξαν στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας και τους κάθησαν χάμω ανά δυο. Τα ρούχα τους ήταν σχισμένα, τα μάγουλά τους ρυτιδωμένα και οι πιο πολλοί δίχως παπούτσια. Η περηφάνια τους όμως ήταν έκδηλη. Ήξεραν ότι θα πέθαιναν αλλά ο θάνατος δεν τους φόβιζε. Στις ερωτήσεις των μαυροσκούφηδων απαντούσαν με λιγόλογα ή καθόλου. Η ματιά τους ήταν κοφτερή σαν ατσάλι……………...
Όση ώρα έμειναν εκεί πιάσαμε κουβέντα με ένα ξανθό παλληκάρι. Μας είπε ότι κατάγονταν από το Χωριό Βουβάλα (σήμερα Βαλανίδα Ελασσόνας) και ότι συνελήφθη στα Πέντε Αδέρφια. Ήταν τελείως ξυπόλητο και όταν κίνησαν για το Βαλκάνο βάδιζε σαν να πατούσε σε καρφιά… οι αιχμάλωτοι αντάρτες που οδηγήθηκαν στο Βαλκάνο από τον Δ. Ιωάννου και από εκεί με κατεύθυνση δήθεν προς Τρίκαλα κάτω από το βουνό Λέουσα, σ’ ένα πλάτωμα γυμνό με γύρω γύρω έλατα, στη θέση Σκαμάγκι εκτελέσθηκαν.
Σχεδόν τους τελείωσαν όλους. Άφησαν ζωντανή μόνο την κοπέλα που κατάγονταν από το Λιβάδι Ελασσόνας και δυο-τρεις άλλους>>.………
Ο Δημήτριος Κ. Τσιούμας στην ποιητική συλλογή που μου παρέδωσε < ΑΡΓΙΘΕΑΤΙΚΟΙ ΣΤΙΧΟΙ > περιλαμβάνει και ένα ποίημα που έγραψε την Τετάρτη, 8/10/1986 στο Μουζάκι και που αφορά τη μάχη της Ασφάκας όπως μου δήλωσε, αφού ο αντάρτης που αναφέρει στο ποίημα είναι αυτός που συνέλαβαν οι Σωτήριος Παναγιώτη Ζουμπορλής από τη Στεφανιάδα και Κων/νος Ράϊος από τα Κουμπουριανά και παρέδωσαν στους χωροφύλακες στα 5 Αδέρφια με ένα μυδράλιο και τον πέρασε “ο άνθρωπος του νόμου” από την Καπετανόβρυση ένα καλοκαιριάτικο απόγιομα του 1947. Το γεγονός βασάνιζε τον ποιητή και το ομολογεί όπως έχει:
ΝΑ ΣΑΣ ΤΟ ΜΟΛΟΓΗΣΩ
Δεν ξέρω πώς να σας το ειπώ, να σας το μολογήσω
αυτό πού’ δαν τα μάτια μου κι ακούσανε τ’ αυτιά μου
και δεν ξεχνώ στον κόσμο αυτό, στον άλλο που θα πάω
για να το ειπώ με λύπηση και με ντροπή του κόσμου.
Απόγιομα καλοκαιριού, καθόμουν στο κονάκι
κι ακούω εγώ φωνή τρανή στο δρόμο παραπέρα,
που πρόσταζε να πάω εγώ φαϊ να φάει ένας.
Και βγήκα και ξεμύτισα και βλέπω δυό νομάτους
έναν “του νόμου” μ’ άρματα κι έναν παροπλισμένο.
Τη διαταγή παράκουσα και πήγα ψωμί και γάλα,
να φάνε δυο καλά καλά, να φαν και να χορτάσουν.
Σαν πήγα και τα πρόσφερα, με μάλωσε ο πρώτος,
γιατί να πάω φαγητό να φάει και ο άλλος.
Κι εγώ του ανταποκρίθηκα με πόνο και ντροπή του:
“Δεν είναι άνθρωπος κι αυτός, Θεό δεν προσκυνάει;”.
Και είδα τον αιχμάλωτο αγωνιστή αντάρτη
ξυπόλυτο και άκριτο, τρανό και σωριασμένο,
με πολυβόλο άχρηστο, χωρίς τα φυσεκλίκια,
να υψώνει το κεφάλι του, να με τηράει στα μάτια
χωρίς φωνή, χωρίς λαλιά, μ’ ανάσα και με πόνο,
να ευλογάει το λόγο μου, το “νόμο” να γυμνώνει,
να τρώει φαγί για μια ζωή κι εκείνος να βουβαίνει….
(Τραγουδισμένες σκηνές στο διάβα της ζωής μου) γράφει στο τέλος ο ποιητής Δημήτρης Κ. Τσιούμας και ένα είναι βέβαιο πως γράφοντάς το λευτέρωσε την ψυχή του. Έγραψε την αλήθεια που άλλοι την κρύβουν ακόμα και σήμερα ή γιατί εντρέπονται για την τότε στάση τους ή γιατί φοβούνται.
Και αν ακόμα δεν έγραφε το ποίημα ο Δημήτρης Τσιούμας είχε πράξει το πανανθρώπινο καθήκον. Να ταΐσει έναν πεινασμένο και πολύ περισσότερο έναν αιχμάλωτο του άδελφοκτόνου εμφυλίου πολέμου και να δεχτεί για αυτό μάλωμα από τον άνθρωπο “του νόμου”, το χωροφύλακα. Τα σχόλια είναι περιττά. Η διαφορά συμπεριφοράς και στάσης είναι καταφανής.
Η ευχή όλων είναι να μην ξανάρθουν για τους Έλληνες τέτοιες μέρες. Η Πατρίδα είναι μεγάλη και μας χωράει όλους ανεξάρτητα ιδεολογίας.
ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΝΙΚ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΥΓ: Η παραπάνω ιστορική εργασία μου γράφτηκε στην Αθήνα στις 19.6.2008 και δημοσιεύτηκε στη ΦΩΝΗ ΣΤΕΦΑΝΙΩΤΩΝ.
Οι παλαιοί Ανθηριώτες έζησαν ανεκδιήγητες και τραγικές εικόνες στην πλατεία Αγίας Παρασκευής όταν τους αιχμαλώτους αντάρτες το τμήμα του στρατού τους έφερε στο Ανθηρό… και τα κομμένα κεφάλια στα πεζούλια με τσιγάρο στο στόμα…. και στήσαν γλέντι βάζοντας τα όργανα να παίζουν: ….τι καπετάνιος είσαι συ, δε ρίχνεις δυο ντουφέκια… υποχρεώνοντας τις Ανθηριώτισσες γυναίκες να χορεύουν. Κι αυτά ο Τακτικός Στρατός, όχι ομάδες ανεξέλεγκτες.
Μ. Π.
Αετοχώρι Στεφανιάδας φωτο Μενέλαος Παπαδημητρίου PIC01845.JPG. Τέρμα δεξιά όπως βλέπουμε τη φωτο, εκεί που σβήνει η βουνοκορφή είναι η τοποθεσία της Ασφάκας.
5 Αδέρφια Πετρωτού - Πυρήνα φωτο Μενέλαος Παπαδημητρίου DSC06982.JPG
Καπετανόβρυση Πετρωτού - απέναντι η πλαγιά Κρανιάς - Λούκας -Ασφάκας Μενέλαος Παπαδημητρίου DSC03679.JPG - Ευθεία απέναντι που κατεβαίνει η ράχη είναι η τοποθεσία της Ασφάκας, όπως τη βλέπουμε από βρύση Καπετάν όπου το ιστορικό σπιτικάλυβο των αείμνηστων Κώστα και Βάϊας Τσιούμα.
