Μέρος 2ο
Σε προηγούμενη έρευνα για την Π.Ε. Καρδίτσας*, ασχοληθήκαμε με την κατανομή των συγχρηματοδοτούμενων πόρων σε επίπεδο έργων, δηλ. ολοκληρωμένων και λειτουργικά αυτοτελών φυσικών αντικειμένων (πχ., αναπλάσεις, κοινωνικές δομές, οδοποιϊα) και καταδείξαμε τόσο την τάση αποκλίσεων μεταξύ των Δήμων της Περιφερειακής Ενότητας Καρδίτσας την περίοδο 2000-2013, καθώς και την ειδική θέση της περιοχής Λίμνης Πλαστήρα στη συγκέντρωση των σχετικών πόρων.
Εκτός όμως από τα έργα, που αποτελούν ένα σημαντικό δείκτη για τη θέση των Δήμων στους σχεδιασμούς των τομεακών και περιφερειακών επενδυτικών προγραμμάτων αλλά τη διοικητική ικανότητα των συγκεκριμένων οργανισμών στην ένταξη, απορρόφηση και υλοποίηση συγχρηματοδοτούμενων παρεμβάσεων στην εδαφική περιφέρειά τους, σημαντικές είναι και οι συγχρηματοδοτούμενες ενισχύσεις, δηλ. οι κάθε μορφής οικονομικές στηρίξεις (πχ., επιχορήγηση, φοροαπαλλαγή, εγγύηση) υπέρ δικαιούχων ιδιωτικών ή δημόσιων φορέων που ασκούν οικονομική δραστηριότητα. Ειδικότερα, οι συγχρηματοδοτούμενες ενισχύσεις υπέρ ιδιωτών ανά Δήμο εμφανίζουν συγκεκριμένα χωρικά και θεματικά χαρακτηριστικά, βαθμό χωρικής απόκλισης και θεματικής συγκέντρωσης.
Με βάση τα στοιχεία της περιόδου 2007-2013 (δαπάνες) και τα στοιχεία της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου 2014-2020 (κατάσταση 5.11.2018, προϋπολογισθείσες δαπάνες), είμαστε σε θέση να χαρτογραφήσουμε βασικές τάσεις στην Περιφερειακή Ενότητα Καρδίτσας, τη συγκριτική θέση των Δήμων της αλλά και τυχόν αλλαγή της τάσης μεταξύ των αναφερόμενων προγραμματικών περιόδων. Δεδομένου ότι η τρέχουσα προγραμματική περίοδο είναι σε εξέλιξη, η σύγκριση με την προηγούμενη προγραμματική περίοδο 2007-2013 είναι απλώς ενδεικτική και οφείλει να λειτουργήσει ως δείκτης έγκαιρης προειδοποίησης για τους Δήμους που υστερούν. Σε κάθε περίπτωση, οι συγχρηματοδοτούμενες ενισχύσεις συμβάλουν στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των Δήμων όπου λειτουργούν οι δικαιούχοι ιδιωτικοί φορείς και αποτελούν πεδίο όπου οι Δήμοι μπορούν να αναπτύξουν δομές για την ενίσχυση των ανέργων και των επιχειρήσεων (ιδιαίτερα όταν πρόκειται για πολύ μικρές ή μικρομεσαίες) στο πεδίο της ενημέρωσης αλλά και στήριξης (νομικής, οικονομικής, φοροτεχνικής, συμβουλευτικής) στην πρόσβαση σε συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα.
Σε επίπεδο Δήμων της Π.Ε. Καρδίτσας, κατά την προγραμματική περίοδο 2007-2013, αναφέρονται συγχρηματοδοτούμενες ενισχύσεις συνολικού ύψους 38,5 εκατ. ευρώ. Ο Δήμος Καρδίτσας συγκέντρωσε 1.739 συγχρηματοδοτούμενες ενισχύσεις (επενδυτικά σχέδια), ποσοστό 70,5% του συνόλου των ενισχύσεων στην Π.Ε. Καρδίτσας. Ακολούθησαν οι περιοχές των Δήμων Παλαμά, Μουζακίου, Σοφάδων και Λ. Πλαστήρα με ποσοστά από 12,7% μέχρι και 3,9%, ενώ ο Δήμος Αργιθέας συγκέντρωσε το χαμηλότερο και εντελώς οριακό ποσοστό της τάξης του 0,2%.
Δεδομένων, όμως, των πληθυσμιακών αποκλίσεων, κατατάξαμε τους Δήμους της Π.Ε. Καρδίτσας με βάση δυο δείκτες. Πρώτον, τον δείκτη μέσης δαπάνης συγχρηματοδοτούμενων ενισχύσεων ανά μόνιμο κάτοικο και δεύτερον, τον δείκτη εύνοιας/επίδοσης, δηλ. τη σχέση χρηματοδοτικής/ πληθυσμιακής βαρύτητας σε επίπεδο Π.Ε. Καρδίτσας. Σύμφωνα με τον πρώτο δείκτη (βλ. Διάγραμμα 3), ο Δήμος με την υψηλότερη σχετική τιμή είναι ο Δήμος Καρδίτσας με 479 ευρώ ανά μόνιμο κάτοικο και ακολουθεί ο Δήμος Λίμνης Πλαστήρα με 340 ευρώ. Στην τελευταία θέση, ο Δήμος Αργιθέας με μόλις 19 ευρώ ανά μόνιμο κάτοικο.
Με βάση τον δείκτη εύνοιας/ επίδοσης στο χωρικό επίπεδο της Π.Ε. Καρδίτσας, ο Δήμος Καρδίτσας εμφανίζει την υψηλότερη επίδοση στην περιοχή με δείκτη 141 (δηλαδή συγκέντρωσε 141% των συγχρηματοδοτούμενων ενισχύσεων που θα αντιστοιχούσε στην πληθυσμιακή βαρύτητά του), ακολουθούμενος από το Δήμο Λίμνης Πλαστήρα με δείκτη 100. Οι λοιποί Δήμοι της Π.Ε. καταγράφουν τις χαμηλότερες τιμές στο σχετικό δείκτη, στοιχείο δηλωτικό της πιο περιορισμένης χρηματοδοτικής πρόσβασης των ιδιωτικών φορέων τους σε σχέση με την πληθυσμιακή βαρύτητα του Δήμου τους στο σύνολο της περιοχής μελέτης με πιο προβληματική την κατάσταση στους Δήμους Σοφάδων και Αργιθέας (βλ. Διάγραμμα 4).
Την περίοδο 2014-2020 (κατάσταση 5.11.2018), ο Δήμος με την υψηλότερη προϋπολογισθείσα μέση δαπάνη συγχρηματοδοτούμενων ενισχύσεων ανά μόνιμο κάτοικο, είναι ο Δήμος Παλαμά με 44 ευρώ ανά μόνιμο κάτοικο και ακολουθούν οι Δήμοι Καρδίτσας με 39 ευρώ και Μουζακίου με 26 ευρώ. Ο Δήμος Αργιθέας είναι ο μοναδικός της ΠΕ Καρδίτσας όπου δεν καταγράφεται ακόμα ένταξη συγχρηματοδοτούμενης ενίσχυσης/ επενδυτικού σχεδίου (βλ. Διάγραμμα 5).
Με κριτήριο την εύνοια/ επίδοση, την περίοδο 2014-2020 (κατάσταση 5.11.2018), ο Δήμος Παλαμά καταγράφει την υψηλότερη επίδοση στην περιοχή με δείκτη 133 (δηλ. συγκέντρωσε 133% των συγχρηματοδοτούμενων ενισχύσεων που θα αντιστοιχούσε στην πληθυσμιακή βαρύτητά του), ακολουθούμενος από τον Δήμο Καρδίτσας με θετικό δείκτη 118. Οι λοιποί Δήμοι εμφανίζουν αρνητικούς δείκτες, δηλ. συγκεντρώνουν λιγότερους πόρους από αυτούς που θα αντιστοιχούσαν στην πληθυσμιακή βαρύτητά τους με το Δήμο Αργιθέας να κατέχει την απόλυτη αρνητική θέση(βλ. Διάγραμμα 6).
Η συγκριτική εξέταση του δείκτη επίδοσης τις περιόδους 2007-2013 και 2014-2020 (κατάσταση 5.11.2018), μας παρέχει μια πρώτη εικόνα της τάσης περί μεταβολής της σχετικής θέσης των Δήμων της περιοχής. Η εικόνα που προκύπτει είναι μικτή (βλ. Διάγραμμα 7): Οι Δήμοι Παλαμά, Σοφάδων και Μουζακίου φαίνεται να βελτιώνουν τη σχετική θέση τους (+46, +28 και +16 μονάδες αντίστοιχα), οι Δήμοι Καρδίτσας και Λίμνης Πλαστήρα καταγράφουν υποχώρηση της σχετικής τους θέσης ενώ ο Δήμος Αργιθέας έχει χάσει και το πενιχρό 6% που συγκέντρωνε το 2007-2013.
Όσον αφορά την ειδικότερη κατανομή των συγχρηματοδοτούμενων ενισχύσεων ανά τομέα πολιτικής στους Δήμους της Π.Ε. Καρδίτσας, φαίνεται ότι τη τρέχουσα προγραμματική περίοδο 2014-2020, ο τομέας της ενίσχυσης των πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων συγκεντρώνει το 50% των συνολικών πόρων (βλ. Διάγραμμα 8). Ακολουθούν οι τομείς της ενίσχυσης της απασχόλησης (24% για την αυτοαπασχόληση και 6% για την απασχόληση) και της νεοφυούς επιχειρηματικότητας (20%).
Δεδομένου ότι οι συγχρηματοδοτούμενοι ενισχύσεις είναι ίσως η κυριότερη πηγή χρηματοδότησης των ιδιωτικών οικονομικών φορέων σε περιόδους δημοσιονομικής λιτότητας και περιορισμού των εθνικών επενδυτικών δαπανών, αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα ως προς τη συμβολή τους στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και ανάπτυξης. Ιδιαίτερα σε περιοχές Δήμων με σημαντική παρουσία χαμηλών και μικρομεσαίων εισοδηματικών πληθυσμιακών στρωμάτων και άλλων μειονεκτικών στοιχείων (πχ., ορεινότητα, έλλειψη λειτουργικών αγορών εργασίας), η χρηματοδοτική ενίσχυση τόσο για αναβάθμιση των επιχειρήσεων όσο και η επιχορήγηση της αυτοαπασχόλησης και της απασχόλησης έχουν ζωτικό χαρακτήρα.
Προς αυτή την κατεύθυνση, Δήμοι της χώρας έχουν δημιουργήσει και λειτουργούν ή συμπράττουν στη λειτουργία κέντρων ενημέρωσης και στήριξης των κατοίκων τους και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε ζητήματα χρηματοδότησης και ένταξης σε αντίστοιχα προγράμματα. Ωστόσο, στις περιοχές με συγκέντρωση μειονεκτημάτων/δυσχερειών, όπως συνήθως συμβαίνει σε ορεινούς και νησιωτικούς Δήμους στην πατρίδα μας, απαιτείται η κατάρτιση και υλοποίηση ενός ειδικού αναπτυξιακού προγράμματος που θα αντιμετωπίζει τα ειδικά προβλήματα της περιοχής με τρόπο ολοκληρωμένο και ολιστικό, θεραπεύοντας χωρικές και άλλες ανισότητες.
Σημ. H παρούσα δημοσίευση αντλεί στοιχεία από την εν εξελίξει έρευνα του συγγραφέα για τις διαπεριφερειακές και ενδοπεριφερειακές ανισότητες στην Ελλάδα (1991-2021) https://independent.academia.edu/DimitrisBourikos
* https://www.academia.edu, https://www.katafylli.gr
Δημήτρης Μπουρίκος: Πολιτικός- Κοινωνικός Επιστήμονας
Αποφ. Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, Υπ. Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών