1900-1950: Η ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΟΡΕΙΝΗ ΑΡΓΙΘΕΑ
Δημοσιεύτηκε στη "Φ. Κ." και στο βιβλίο "Απ’το Σέλιπο στο Καταφύλλι", έκδοση του Συλλόγου Απανταχού Καταφυλλιωτών.
1. Το σπίτι.
Η αυγή του εικοστού αιώνα βρίσκει τη μεγάλη μάζα του ορεινού πληθυσμού να έχει «σπίτι» την ξύλινη καλύβα, που είχε μικρά παράθυρα για να μπαίνει το φως και οι αχτίδες του ήλιου. Η στέγη της ήταν η ξύλινη ή από καλαμιά σίκαλης (βρίζας). Το δάπεδο σπάνια ήταν ξύλινο (στην περίπτωση μόνο που υπήρχε υπόγειο), ενώ το συνηθισμένο ήταν από χώμα.
2. Επαγγέλματα.
Τεχνολογία πρωτόγονη. Στο ξύλινο αλέτρι του Ησίοδου προστέθηκε το σιδερένιο υνί, ο χειρόμυλος αντικαταστάθηκε από το νερόμυλο. Η μεγάλη μάζα του πληθυσμού ήταν μικροκτηνοτρόφοι και καλλιεργητές λίγων ιδιόκτητων στρεμμάτων γης. Ο σιδηρουργός κατασκεύαζε με παραγγελία και συνήθως με προπληρωμή σε καλαμπόκι τα εργαλεία για την καλλιέργεια της γης (υνί, τσαπιά...). Ο παπάς σε κάθε χωριό μισθοδοτείτο απ’τους κατοίκους με είκοσι οκάδες αραβόσιτο (25,5 κιλά) κάθε καλλιεργητική χρονιά. Μέχρι την Τρίτη δεκαετία του εικοστού αιώνα έτσι αμειβόταν και ο γραμματοδιδάσκαλος (δάσκαλος). Άλλο επάγγελμα ήταν τσαγκάρη, που έφτιαχνε τσαρούχια με πρόκες για να αντέχουν πολλά χρόνια. Τα τσαρούχια τα φορούσαν οι άντρες στις γιορτές, ενώ οι γυναίκες φορούσαν παπούτσια με πρόκες. Τα καθημερινά, τα συνηθισμένα υποδήματα ήταν τα «πασμάκια», κατασκευασμένα από δέρμα γουρουνιών.
3. Οικονομική αυτάρκεια.
Κάθε οικογένεια ήταν υποχρεωμένη να φυλάσσει τα ζώα, να καλλιεργεί τα χωράφια. Έπρεπε να εξασφαλίσουν σε μια καλλιεργητική χρονιά πρώτα-πρώτα το καλαμπόκι, έπειτα λίγο σιτάρι, φασόλια, βούτυρο, τυρί. Οι γυναίκες ήταν υποχρεωμένες να γνέθουν, να υφαίνουν τις ενδυμασίες όλης της οικογένειας, τα κλινοσκεπάσματα (φλοκάτες, βελέντζες, τσόλια ...). Όσοι δεν μπορούσαν να εξασφαλίσουν όλα αυτά, μα κυρίως το καλαμπόκι, ήταν αναγκασμένοι να το μεταφέρουν απ’τα αστικά κέντρα, οι άντρες στον ώμο και οι γυναίκες ζαλίγκα, βαδίζοντας επί μέρες σε ψηλά χιονισμένα βουνά. Τα βράδια ξενυχτούσαν στα χάνια ή στην ύπαιθρο, όταν οι καιρικές συνθήκες το επέτρεπαν.
4. Μόρφωση.
Οι περισσότεροι άντρες ήξεραν ανάγνωση και γραφή, ίσα-ίσα βέβαια για να μπορούν να γράφουν γράμμα στο σπίτι τους όταν θα υπηρετούσαν τη θητεία τους στο στρατό. Τα κορίτσια σπάνια πήγαιναν στο σχολείο. Γι’αυτό οι περισσότερες γυναίκες άνω των 50 χρονών σήμερα είναι αναλφάβητες, Στις αρχές της δεκαετίας του ‘’50 υποχρεώθηκαν οι γονείς να στέλνουν και τα κορίτσια στο σχολείο.
Μέσης, ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης τύχαιναν τα παιδιά των δημοσίων υπαλλήλων, των ιερέων και των ευκατάστατων γεωργοκτηνοτρόφων, που είχαν κλίση στα γράμματα. Στο μεσοπόλεμο οι εγγράμματοι και καταγόμενοι από ορεινά χωριά ήταν λίγοι.
5. Η θέση της γυναίκας.
Η γυναίκα στην ορεινή οικογένεια ανήκει στην κατηγορία του προλετάριου του 19ου αιώνα. Στερείται δικαιωμάτων, έχει μόνο υποχρεώσεις. Ο άντρας - πατέρας, αδελφός, σύζυγος - αποφασίζει για τη γυναίκα. Και στην εκλογή συζύγου δεν έχει δικαίωμα. Υποκύπτει στην απόφαση των αντρών. Αν αντιδράσει, «πέφτει άγριο ξύλο» από τον πατέρα ή τον αδελφό. Θέλει δε θέλει θα πάρει αυτόν που αποφάσισαν ο πατέρας και κάποιος στενός συγγενής - προξενητής.
6. Πρακτική ιατρική.
Ο ιερέας Αρτέμης Τσιάκαλος ήταν και πρακτικός παθολόγος γιατρός. Μοναχά δεν έδωσε τον όρκο του Ιπποκράτη. Εξασκούσε την πρακτική ιατρική και είχε μεγάλη εμπειρία. Έτρεχε στους αρρώστους χωρίς αμοιβή. Τη δυσκοιλιότητα δεν τη θεράπευε με «διαβάσματα» αλλά με κλύσματα, τα κρυολογήματα, τις πνευμονίες με πολλή φωτιά στο τζάκι.
Ο Φώτης Μαραγκιανός ήταν πρακτικός ορθοπεδικός γιατρός. Δυστυχώς για μένα, που δεν μπόρεσα να πάω σ’αυτόν και σήμερα είμαι ανάπηρος από το ένα πόδι. Παλιό κάταγμα.
1. Πόλεμος - Κατοχή.
Οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών, μαθημένοι στη σκληρή ζωή ήταν οι καταλληλότεροι για πόλεμο στα βουνά, εκεί που δεν μπορούσαν να ανέβουν τα μηχανοκίνητα του Μουσολίνι. Πολλοί απ’ το Καταφύλλι και τα γύρω χωριά συμμετείχαν σ’αυτόν τον πόλεμο. Άλλοι κατάφεραν να επιστρέψουν, άλλοι όχι. Και ενώ ο Μουσολίνι απωθήθηκε και καταδιώχτηκε, τελικά τα μηχανοκίνητα του χιτλεροφασισμού έφεραν την Κατοχή των Γερμανοϊταλών φασιστοναζιστών στην Ελλάδα (1941-1944).
Τα αστικά κέντρα και τα πεδινά χωριά γνώρισαν την σκλαβιά του ιταλικού φασισμού και του γερμανικού ναζισμού. Τα ορεινά χωριά της Δυτικής Ευρυτανίας, του Ορεινού Βάλτου, των Θεσσαλικών Αγράφων και των γειτονικών με αυτά ορεινά χωριά της Άρτας γλύτωσαν σε μεγάλο βαθμό απ’τα δεινά της Κατοχής. Πείνα υπήρξε αλλά όχι όπως αυτή που έζησαν οι κάτοικοι των Αθηνών, των άλλων αστικών κέντρων και των πεδινών χωριών. Κράτησε δε το πρώτο εξάμηνο του 1942, από το Γενάρη μέχρι τον Ιούλιο. Σ’αυτό το διάστημα υπήρξαν και στα χωριά αυτά νεκροί απ’την πείνα. Η πρώιμη όμως σοδειά σε σιτάρι, κριθάρι, και σίκαλη (βρίζα) περιόρισε την πείνα σε πολλά χωριά που είχαν επιπλέον για τροφή το γάλα, τα χόρτα.
2. Αντιστασιακές οργανώσεις.
Τα ορεινά χωριά των Αγράφων έγιναν καταφύγια των αντιστασιακών οργανώσεων και οι κάτοικοι τροφοδότες και συνεργάτες των ανταρτών. Οι δυο μεγάλες αντιστασιακές οργανώσεις, ΕΑΜ και ΕΔΕΣ, την πρώτη περίοδο συνεργάζονταν εναντίον των Γερμανών. Στις 24 Νοεμβρίου 1942 ο Άρης Βελουχιώτης, ο στρατηγός Ναπολέων Ζέρβας και Άγγλοι σαμποτέρ ανατίναξαν τη γέφυρα στο Γοργοπόταμο. Μετά την ανατίναξη της γέφυρας έκαναν την εμφάνισή τους οι οργανώσεις αυτές στα ορεινά χωριά των Αγράφων. Ο αμείλικτος και φοβερός πόλεμος των αντιστασιακών ενόπλων δυνάμεων έσωσε τα ορεινά χωριά από την καταστροφή. Σ’αυτό συνετέλεσε και η μορφολογία του εδάφους, που εάν πλησίαζε ο κατακτητής, θα είχε μεγάλες απώλειες. Η αυτοθυσία των μαχητών των αντιστασιακών οργανώσεων κατά του άξονα, η απόφασή τους για «λευτεριά ή θάνατο» θυμίζει τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Μεσολογγίου στην Εθνεγερσία του 1821.
3. Η ζωοκλοπή.
Με την Κατοχή οι κάτοικοι των ορεινών χωριών ήρθαν ξανά αντιμέτωποι με τον πριν από κάμποσα χρόνια γνώριμο εχθρό: τους ζωοκλέφτες. Σ’αυτό συντέλεσε και η εγκατάλειψη των σταθμών χωροφυλακής το 1942 που υπήρχαν στα ορεινά χωριά.
Η κτηνοτροφία στις αδύνατες οικογένειες έμεινε απροστάτευτη από τους ζωοκλέφτες. οι δυνατότεροι κτηνοτρόφοι οπλίστηκαν. Ο κίνδυνος να γενικευθούν οι συγκρούσεις μεταξύ ληστών και κτηνοτρόφων ήταν ορατός. Τις νύχτες οι κάτοικοι του ορεινού Βάλτου, των Αγράφων κ.λ.π. φύλαγαν σκοπιά στα μαντριά από φόβο μήπως «σαρώσουν» τη νύχτα οι ζωοκλέφτες τα λίγα γιδοπρόβατά τους. η λύση δόθηκε στην περιοχή αυτή από το ΕΑΜ: Διαδόθηκε η είδηση σε όλα τα χωριά ότι οι ζωοκλέφτες θα τιμωρούνται με τη θανατική ποινή. Η απόφαση αυτή περί θανατικής εκτέλεσης επιδοκιμάστηκε από τους κατοίκους των χωριών, αφού εξέφραζε το περί δικαίου αίσθημα.
Οι αγώνες του κατά των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων αναγνωρίστηκαν και επίσημα από την πολιτεία, ενώ από το 1987 έγινε μέλος της ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΕΝΩΣΗΣ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ - ΠΕΑΕΑ, η οποία είναι μέλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας αντιστασιακών - FIR..
