 |
Αργιθέα: Ο τόπος και οι άνθρωποι
του Β. Λ. Τσιουραντάνη
Οι τρεις πρωτοπόροι Αργιθεάτες συγγραφείς,
τα τρία βιβλία ορόσημο στα αργιθεάτικα χρονικά:
1.Ο θρυλικός παπα-Γιώργης Στάθης
2. Η πολυγραφότατη λαογράφος μας Σούλα Τόσκα -Κάμπα
3. Και ο ρέκτης1 Βασ. Κωτσιώρης
Τρία βιβλία αποτέλεσμα μεγάλου μόχθου, πολυετούς έρευνας σε μια εποχή που οι μετακινήσεις στα χωριά της Αργιθέας για την επιτόπια έρευνα, που ακολούθησαν και οι τρεις συγγραφείς, γινόταν με μεγάλη δυσκολία. Εντυπωσιάζει πραγματικά η επιστημονική εγκυρότητα, η μεθοδικότητα και η γλωσσική αρτιότητα και των τριών συγγραμμάτων. Τα βιβλία αυτά αποτέλεσαν για τους Αργιθεάτες αλλά και τους νεότερους μελετητές πηγή πληροφοριών για την ιστορία και το λαϊκό πολιτισμό του τόπου μας. Οι τρεις συγγραφείς με τα έργα τους φώτισαν άγνωστες πτυχές της ιστορίας και του λαϊκού πολιτισμού του τόπου μας, όταν η σχετική βιβλιογραφία ήταν σχεδόν ανύπαρκτη και η ανεύρεση των λιγοστών πηγών απαιτούσε κοπιώδη προσπάθεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η συμπληρωμένη επανέκδοση του βιβλίου του παπα-Γιώργη με στοιχεία που προέκυψαν από την ερευνά του και στις Η.Π.Α., όπου ανακάλυψε και μετάφρασε ο ίδιος, για πρώτη φορά στα Ελληνικά, μέρος του τετράτομου συγγράμματος του Άγγλου περιηγητού William Leake (Γ. Ληκ, 1777-1860) που περιέχει πολυτιμότατες πληροφορίες εκτός των άλλων και για τη Θεσσαλία, τα Άγραφα και την Αργιθέα. Και τα τρία βιβλία συνοδεύονται από περιορισμένο, αλλά σπάνιο φωτογραφικό υλικό.
Έκτοτε κυκλοφόρησαν πολλά συγγράμματα για την Αργιθέα, άλλα θεματικά και άλλα τοπικού κυρίως ενδιαφέροντος. Χρειάστηκε να περάσουν πάνω από 50 χρόνια για να αποτολμήσει ο ιστορικός ερευνητής, Ξενοφών Κουτής, με μεγάλη ομολογουμένως επιτυχία, το εγχείρημά τους και να μας δώσει πριν δύο χρόνια τον 600σέλιδο Α΄ τόμο της Ιστορίας της Αργιθέας με τίτλο: «Από την Αθαμανία στ΄ Άγραφα», εκπληρώνοντας την επιθυμία του παπα- Γιώργη όπως την περιγράφει στον πρόλογο του βιβλίου του:
«πιστεύω ότι διά του έργου μου αυτού δίδω αφορμήν εις άλλους, περισσότερον ικανούς, να δράξουν την ευκαιρίαν και να συμπληρώσουν, επιστημονικώτερα και ερευνητικώτερα, ό,τι εγώ δεν ηδυνήθην να επιτύχω, με τη βεβαιότητα ότι, ούτως θα προσφέρουν μεγάλην υπηρεσίαν εις τον τόπον μας…»
…………………………………
1. Ρέκτης: Άνθρωπος δραστήριος, με ενεργητικότητα και ανάληψη πρωτοβουλιών. Ο χαρακτηρισμός είναι απ΄ το βιβλίο του Παπα-Γιώργη.
1. Ο παπα-Γιώργης Στάθης
Βιογραφικό
Η κόρη του Αντωνία (Νίνα) Βακράτση από Σάρνια Καναδά όπου διαμένει δημοσίευσε το Δεκέμβριο του 2007 στη Φωνή Στεφανιωτών (Αριθμ. φύλλου 7) το βιογραφικό του θρυλικού Παπα-Γιώργη. Ξεκινώντας από τα πρώτα δύσκολα χρόνια στη Στεφανιάδα και στην Ελλάδα, αναφέρεται κατόπιν στη δράση του στην Αμερική και κλείνει τέλος με μια σύντομη αναφορά στο συγγραφικό του έργο:
«Ο Παπα- Γιώργης γεννήθηκε στη Στεφανιάδα το 1906. Ήταν το πρώτο παιδί από τα οκτώ του Δημήτρη και της Μαρίας (το γένος Γραβάνη από το Κοπλέσι- Φουντωτό). Από μικρός του άρεσαν τα γράμματα και ήταν πολύ καλός μαθητής. Ο πατέρας του τον έστειλε να τελειώσει το Σχολαρχείο. Μόνο μέχρι εκεί αρκούσαν οι οικονομικές δυνατότητες του πατέρα του. Ο παπα-Γιώργης τελειώνοντας το Σχολαρχείο φεύγει και για μερικά χρόνια «φυλάει» πρόβατα στο Ξηρόμερο. Η φλόγα και ο ζήλος του για τα γράμματα, καθώς και η εμπειρία του τσοπάνου τον αναγκάζουν να βρει τρόπο για να συνεχίσει τις σπουδές του. Μαθαίνει ότι στην Άρτα λειτουργεί εκείνον τον καιρό ένα Ιεροδιδασκαλείο πενταετούς διάρκειας. Με μεγάλες οικονομικές δυσκολίες κατορθώνει να τελειώσει το ιεροδιδασκαλείο και το 1934 διορίζεται δάσκαλος στη Δαφνοσπηλιά Καρδίτσας. Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε με την Αντιγόνη Γ. Τσαπραΐλη απ’ το Μάραθο και αποκτούν την πρώτη τους κόρη Αφροδίτη. Όλα πήγαιναν καλά και μοναδικός του σκοπός είναι το πως θα βοηθήσει τους γονείς του και τα επτά αδέρφια του. Κάπου διαβάζει ότι στις ΗΠΑ ζητάνε ιερείς και αποφασίζει να γίνει ιερέας. Χειροτονείται το 1937 και κάνει αίτηση στην Αρχιεπισκοπή Αμερικής η οποία τη δέχεται με την προϋπόθεση να συμπληρώσει τρία χρόνια σαν ιερέας στην Ελλάδα.Το 1940 συμπληρώνει τα τρία χρόνια στην Ελλάδα και του προσφέρεται η ενορία Saginaw στο Michigan και δέχεται να εγκατασταθεί εκεί. Εν τω μεταξύ η οικογένειά του είχε μεγαλώσει με την απόκτηση δυο ακόμα παιδιών την Αντωνία (Νίνα) και την Ελένη (Λέλα) μόλις σαράντα ημερών.
Φεύγει μόνος του για την Αμερική τον Ιούλιο του 1940 με το Υπερωκεάνιο «ΝΕΑ ΕΛΛΑΣ». Η σκέψη του ήταν να τακτοποιηθεί στο καινούργιο περιβάλλον και στη συνέχεια να φέρει την οικογένειά του, Δυστυχώς κηρύχτηκε ο πόλεμος και ο πάπα-Γιώργης πέρασε τα πιο άσχημα χρόνια της ζωής του. Μόνος του στην ξενιτιά και χωρίς νέα απ’ την οικογένειά του. Ο Αλκιβιάδης Οικονόμου, θείος της πρεσβυτέρας, δια μέσου του Ερυθρού Σταυρού κατορθώνει να του στείλει μήνυμα, στο οποίο τον πληροφορεί ότι όλοι τους ήταν καλά εκτός της μικρής του κόρης Ελένης (Λέλας), η οποία είχε πεθάνει από κοκκύτη στα δύο της χρόνια! Όταν το 1945 τελείωσε ο πόλεμος στην Ευρώπη, ο παπά-Γιώργης γυρίζει στην Ελλάδα, με τη σκέψη να μείνει οριστικά στην πατρίδα. Η Ελλάδα όμως που βρήκε δεν ήταν η Ελλάδα που άφησε. Ήταν τώρα τελείως κατεστραμμένη. Φοβούμενος ότι θα ακολουθήσουν χειρότερες καταστάσεις, όπως και έγινε, το 1946 ξαναγυρίζει στην Αμερική με την οικογένειά του αυτή τη φορά. Η σκέψη του είναι πως θα βοηθήσει τους δικούς του ανθρώπους, αλλά ο πενιχρός μισθός του δεν φτάνει και γι’ αυτό αποφασίζει να τους φέρει στην Αμερική για να καλυτερεύσουν οι ίδιοι τη ζωή τους. Εκείνοι φέρνουν κι άλλους κι έτσι οι Στεφανιώτες μετανάστες πληθαίνουν στην Αμερική και τον Καναδά. Σήμερα η Στεφανιώτικη κοινότητα της Αμερικής και του Καναδά αριθμεί πάνω από πεντακόσια άτομα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τόσο ο παπα-Γιώργης όσο και η πρεσβυτέρα Αντιγόνη, όχι μόνο υποδέχονταν τους μετανάστες αλλά τους φρόντιζαν σαν παιδιά τους σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Η ξενιτιά και η νοσταλγία έκανε τον Παπα- Γιώργη να πονά ακόμα πιο πολύ για τη Στεφανιάδα, την Αργιθέα και γενικά την Ελλάδα. Ενδιαφερόταν να βλέπει τα μέρη που γεννήθηκε και μεγάλωσε να προοδεύουν, και θεωρούσε ήρωες αυτούς που ζούσαν εκεί. Μέχρι τα βαθιά γεράματα είχε κλείσει μέσα του τη
Στεφανιάδα και τις ομορφιές της και κάθε βράδυ πριν τον πάρει ο ύπνος έλεγε στα παιδιά του, ότι ο νους του ταξίδευε στα όμορφα βουνά και τοπία της αγαπημένης του Στεφανιάδας. Ο Παπαγιώργης κοιμήθηκε στην ξένη γη το 1990, συμπληρώνοντας πενήντα χρόνια ξενιτιάς.
Μας άφησε όμως ένα πολυτιμότατο έργο, το βιβλίο του «Από τ’ Άγραφα» το οποίο έγραψε στο Michigan των ΗΠΑ το 1957 και τύπωσε στο Βόλο, και το οποίο φέρει τον υπότιτλο «Η άγραφος ιστορία παλαιά, νεωτέρα και σύγχρονος των θρυλικών Αγράφων της Πίνδου, της Αργιθέας και των χωριών της».
Το βιβλίο αυτό είναι χωρισμένο σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται γενικά περί της Αργιθέας. Στο δεύτερο αναφέρεται στα «Άγραφα» και στο τρίτο κάνει λεπτομερή καταγραφή της Στεφανιάδας. Το βιβλίο αυτό είναι ένας πολύτιμος οδηγός για όσους ενδιαφέρονται για το παρελθόν και την ιστορία της Στεφανιάδας, της Αργιθέας και των Αγράφων, και το συναντήσαμε πάμπολλες φορές ως βιβλιογραφία σε πολλούς συγγραφείς. Ο Πάπα-Γιώργης μας έδωσε ακόμα και δυο μεταφράσεις από το έργο του Άγγλου William Leake οι οποίες αναφέρονται στις περιοδείες του στην Ήπειρο η μία και στη Θεσσαλία η άλλη.»
Το βιβλίο του «Ἀπὸ τ΄ ἄγραφα»
Το βιβλίο «Ἀπὸ τ΄ ἄγραφα: Ἡ ἄγραφη ἱστορία, παλαιά, νεωτέρα καὶ σύγχρονος τῶν θρυλικῶν Ἀγράφων της Πίνδου, τῆς Ἀργιθέας καὶ τῶν χωριῶν της» εκδόθηκε το 1957 στο ΜΊΤΣΙΓΚΑΝ των Η.Π.Α και επανεκδόθηκε από τον ίδιο συμπληρωμένο το 1971 και πρόσφατα
(2017) ο δήμος Αργιθέας το επανέκδοσε. Το περιεχόμενο διαιρείται σε τρία κεφάλαια.
Το Α κεφάλαιο: Γενικά ιστορικά στοιχεία για την Αργιθέα
Το Β κεφάλαιο: Γενικά ιστορικά στοιχεία για τα Άγραφα και το ιστορικό της Ι. Μ. Σπηλιάς
Το Γ κεφάλαιο: Η ιστορία της Στεφανιάδας και περιγραφική περιοδεία στα χωριά της Αργιθέας
Κλείνει η έκδοση τού 1971 με τις προσθήκες, συμπληρώσεις και διορθώσεις επί της πρώτης εκδόσεως.
Ο παπα-Γιώργης γεννήθηκε και έζησε τα 30 πρώτα χρόνια της ζωής του στη Στεφανιάδα Αργιθέας. Μόνο αν διαβάσει κανείς το βιβλίο του ή έστω τον πρόλογο, την περιγραφή του χωριού του και του μέντορά του, του «Μπάρμπα -Γεωργάκη», μπορεί να απολαύσει τη δύναμη του λόγου και της γραφής του Παπά -Γιώργη. Η αφήγηση του θυμίζει την γλαφυρότητα, το ύφος και την ιδιότυπη γλώσσα του Παπαδιαμάντη. Κρίμα που δεν είχε ασχοληθεί με την πεζογραφία. Παρόλο που είναι ο πρώτος που προσπάθησε σε δύσκολες συνθήκες, να καταγράψει την Ιστορία της Αργιθέας κατάφερε αξιοποιώντας τις λιγοστές γραπτές πηγές, τις διηγήσεις των ηλικιωμένων και την επιτόπια αυτοψία, ως άλλος Θουκυδίδης, να μας δώσει ένα σύγγραμμα που αποτελεί ως σήμερα σημείο αναφοράς για τον τόπο μας.
2. Σούλα Τόσκα Κάμπα: Η πολυγραφότατη λαογράφος της Αργιθέας
Η Σούλα Τόσκα-Κάμπα γεννήθηκε στην Κυψέλη Άρτας αλλά έχει πολιτογραφηθεί ως αργιθεάτισσα στη συνείδηση όλων μας. Είναι παντρεμένη με τον Λευτέρη Κάμπα από τα Πετρίλια -με μακροχρόνια και μεγάλη κι αυτός προσφορά στα αργιθεάτικα πολιτιστικά δρώμενα.
Τελείωσε τη δημοσιογραφική σχολή «Όμηρος». Έμαθε χορούς στο Λύκειο Ελληνίδων, παρακολούθησε μαθήματα μουσικής κοντά στο Σίμωνα Καρά και μετείχε στο συγκρότημα λαϊκών χορών της Δώρας Στράτου. Εργάστηκε για πολλά χρόνια στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Ασχολείται με τη λαογραφική έρευνα, τη μελέτη της παράδοσης και ειδικότερα με τους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς. Εκτός από τα ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΚΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ που είναι το πρώτο της έργο έχει στο ενεργητικό της άλλα επτά βιβλία λαογραφικού ενδιαφέροντος. Εργασίες της έχουν δημοσιευτεί στο περιοδικό «Λαογραφία», καθώς και σε άλλα περιοδικά και εφημερίδες ενώ ομιλίες και ανακοινώσεις της γύρω από λαογραφικά θέματα, κυρίως για τους παραδοσιακούς χορούς, παρουσιάστηκαν σε διάφορα συνέδρια.. (Φωτογραφία και Πληροφορίες βιογραφικού από: https://biblionet.gr/%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%89%CF%80%CE%BF/?personid=27911)
Λαογραφικά Αργιθέας Θεσσαλικών Αγράφων
Περιεχόμενα
Το βιβλίο χωρίζεται σε πέντε θεματικές ενότητες και σ΄ αυτό μπορεί να βρει κανείς πλήθος λαογραφικών στοιχείων και για τα 20 χωριά της Αργιθέας. Πληροφορίες για τα ήθη και έθιμα της γέννησης, του γάμου, του θανάτου, τα εορταστικά έθιμα (Χριστούγεννα, Πάσχα, άλλες γιορτές) μία διεξοδική καταγραφή των καθημερινών εθίμων των γεωργών και των ποιμένων, για τα μνημεία του λόγου (θρύλους, παραδόσεις, παραμύθια, παροιμίες, λαϊκά στιχουργήματα), για τη λαϊκή τέχνη (αρχιτεκτονική, φορεσιές, υφαντική, ξυλογλυπτική), για τα πανηγύρια, τους τοπικούς χορούς και τους λαϊκούς οργανοπαίχτες, και τέλος για τα παραδοσιακά επαγγέλματα (μυλωνάδες, τσαρουχάδες, γανωματήδες, αγωγιάτες…).
Στο τέλος του βιβλίου η συγγραφέας παραθέτει έναν μακροσκελή κατάλογο Αργιθεατών από τους οποίους άντλησε πληροφορίες και μαρτυρίες για να συνθέσει το πάζλ του λαϊκού πολιτισμού της Αργιθέας. Με το βιβλίο αυτό έγινε μια πρώτη συστηματική προσπάθεια για την καταγραφή του αργιθεάτικου λαϊκού πολιτισμού σε μια εποχή μάλιστα που η παράδοση ήταν ακόμη ολοζώντανη στον τόπο μας. Σήμερα ζουν ελάχιστοι απ΄ αυτούς, γεγονός που κάνει το πλούσιο λαογραφικό υλικό του βιβλίου να έχει ιδιαίτερη αξία. Στις 248 σελίδες του βιβλίου περιέχεται ένα υλικό που συγκεντρώθηκε με κοπιαστική επιτόπια αλλά και βιβλιογραφική έρευνα και διασώθηκε από τη λήθη και τη σαρωτική διάθεση του χρόνου.
Ακολουθεί το τραγούδι «Όσα κι αν περπάτησα» με το συγκρότημα των χορευτών και τραγουδιστών στην ιστορική για την Αργιθέα εκδήλωση στο Θέατρο Δόρας Στράτου το 1978 με πρωτοχορεύτρια τη Σούλα Τόσκα - Κάμπα.
3. Βασίλειος Κωτσιώρης1
Ο Βασ. Κωτσιώρης γεννήθηκε το 1918 στο συνοικισμό Πέτρες Βραγκιανών και απεβίωσε το 1989. Γονείς του ήταν ο Ευάγγελος και η Γλυκερία το γένος Μυγδανάλευρου από τα ποταμάκια Βραγκιανών. Τον πατέρα του, δυστυχώς, δεν τον γνώρισε γιατί σκοτώθηκε αμέσως μετά τη γέννησή του στο Μικρασιατικό πόλεμο. Παρά τις αντιξοότητες κατάφερε να εισαχθεί στην Παιδαγωγική Ακαδημία Λάρισας. Επέστρεψε και υπηρέτησε ως δάσκαλος για 14 χρόνια στα Βραγκιανά, όταν το κεντρικό σχολείο των Βραγκιανών είχε περί τα 120 παιδιά. Παντρεύτηκε τότε με την Ανδρονίκη Μπατσικώστα, από τη Βαλαώρα Ευρυτανίας και απέκτησε τρία αγόρια και μια κόρη. Το 1957 πήρε μετάθεση για το Ξυνονέρι Καρδίτσας, όπου υπηρέτησε 2
χρόνια, μετατέθηκε κατόπιν για άλλα δυο χρόνια στην πόλη της Καρδίτσας και τέλος πήρε μετάθεση για την Αθήνα, από όπου και συνταξιοδοτήθηκε. Υπήρξε πρωτεργάτης της πρώτης ανακαίνισης του μοναστηριού της Αγιά- Σωτήρας Βραγκιανών, που αποτελεί σήμερα το κόσμημα της περιοχής. Γράφει γι αυτόν ο παπα -Γιώργης στο βιβλίο του Από τ΄ Άγραφα: το μοναστήρι της Αγιά-Σωτήρας ανεκαινίσθη κάπως και σταμάτησε η καταστροφή και η εξαφάνισής του, χάρις στις ενέργειες του ρέκτου δημοδιδασκάλου Β. Κωτσιώρη. Πράγματι, το 1952, ο μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος, κυρὸς Κύριλλος Α΄ συγκρότησε επιτροπή αποτελούμενη από τον ίδιο τον Β.Κωτσιώρη και τους δραστήριους και εργατικούς, μακαριστούς ιερείς Μάνθο Αθ. Οικονόμου και τον Κων/νο Γ. Στεργιούλη η οποία μετά πολλών κόπων κατάφερε μέχρι το 1956-57 να ανακαινίσει τη μονή με τη συνδρομή απάντων των κατοίκων της περιοχής! Η μονή απέκτησε 
υδραγωγείο, νέα κελιά, μαγειρείο, ξενώνα, ωραίο κωδωνοστάσιο κ.ά. Για πολλές δεκαετίες ο ίδιος με τη σύζυγό του ήταν η ψυχή
του μοναστηριού και του μεγάλου πανηγυριού της μονής στις 6 Αυγούστου. Τα καλοκαίρια πρόσφερε εθελοντικό έργο στη μονή παρακινώντας και πολλούς πιστούς σε εθελοντική ανιδιοτελή προσφορά.
Το βιβλίο του «Η ΑΡΓΙΘΕΑ» ξεκινάει με την τοπογραφία και τη διοικητική διαίρεση της Αργιθέας και συνεχίζει με τα πληθυσμιακά στοιχεία και τις πλουτοπαραγωγικές πηγές με βάση τα απογραφικά στοιχεία της εποχής και δίνει πληροφορίες για καθένα από τα χωριά της Αργιθέας. Περιγράφει κατόπιν την καθημερινή ζωή των Αργιθεατών, τα ήθη, τα έθιμα, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη μετανάστευση των Αργιθεατών και στα τραγούδια της ξενιτειάς. Ακολουθεί το κεφάλαιο για τα μοναστήρια της Αργιθέας στο οποίο, μετά από επιτόπια έρευνα, περιγράφονται οι θησαυροί που έχουν απομείνει σ΄ αυτά και γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην προσφορά τους στον τόπο και στους Αγώνες του έθνους μας .Κλείνει με ένα κεφάλαιο αφιερωμένο στη συμμετοχή της Αργιθέας στους εθνικούς αγώνες και στις αργιθεάτικες και αγραφιώτικες επαναστάσεις κατά των Τούρκων.
…………………………………………………………………………………………………………..
- Ιδιαίτερες ευχαριστίες για τις πληροφορίες του βιογραφικού και τις φωτογραφίες στην κόρη του Γλυκερία Κωτσιώρη και τον Δημήτριο Χατζή.
